Grążel żółty (Nuphar lutea)
Grążel żółty (Nuphar lutea)
Opis: gatunek rodzimy znajdujący się w Polsce pod ochroną częściową (nie należy pozyskiwać go w naturze!). Preferuje zbiorniki o mulistym dnie, silnie zeutrofizowane. Wytarza długie nawet na kilka metrów płożące się po dnie stawu kłącze, z którego wyrastają dwa rodzaje liści: pływające oraz podwodne. Te pierwsze są osadzone na bardzo długich, trójkątnych w przekroju ogonkach. Unoszą się na powierzchni wody. Ich blaszka jest skórzasta, błyszcząca, niemal okrągła i charakterystycznie, głęboko sercowato wcięta. Dochodzą nawet do 40 cm średnicy. Ich głównym zadaniem jest fotosynteza. Liście podwodne tworzą się w miejscach o silnym prądzie lub zmiennym poziomie wody, czyli głównie tam, gdzie utrzymanie liści pływających stoi pod dużym znakiem zapytania. Liście te są mniejsze, znacznie delikatniejsze, zaś ich pofałdowana, jasnozielona blaszka przypomina nieco liście sałaty. Pozostają zielone również zimą, doskonale natleniając wodę. W niekorzystnych warunkach roślina jest w stanie przetrwać przez dłuższy czas poza wodą, rosnąc w wilgotnym gruncie. Jej liście wtedy drobnieją, stają się grube i mięsiste, zaś ogonki liściowe ulegają skróceniu do długości ok. 10 cm. W korzystnych warunkach okres kwitnienia przypada od maja do września. Kwiaty tworzą się na pędach wystających ponad powierzchnię wody. Mają żółtą barwę i charakterystyczny, mocny zapach. Po przekwitnięciu powstają z nich owoce w formie butelkowatych torebek, w których dojrzewają nasiona otoczone galaretowatym śluzem z widocznymi w nim pęcherzykami powietrza.
Warunki uprawy: roślina niekłopotliwa w uprawie. Należy sadzić ją w ażurowych koszach lub pojemnikach wyścielonych specjalną geowłóniną lub jutą i wypełnionych mieszaniną ziemi ogrodowej, gliny i torfu ustawionych na głębokości co najmniej 70 cm (choć dobrze rośnie nawet na głębokości 2 i więcej metrów). Można również umieszczać kłącze bezpośrednio na dnie stawu, obciążając je kamieniami. Gatunku tego nie powinno się łączyć z grzybieniami („liliami wodnymi”), z którymi konkuruje o światło i substancje odżywcze. Preferuje stanowiska nasłonecznione lub nieznacznie ocienione, osłonięte od wiatru i chronione przed nadmiernym ruchem wody. Nie należy umieszczać go w pobliżu fontann i wodotrysków. Bieżąca pielęgnacja polega na usuwaniu żółknących i gnijących liści oraz przekwitających kwiatów (można obcinać je przy pomocy sekatora teleskopowego lub osadzonego na długim trzonku). Co kilka lat należy wyjąć pojemnik z rośliną z wody i usunąć nadmiar rozrośniętych kłączy. Zimowanie jest bezproblemowe – roślina spędza zimę pod lodem i na wiosnę wypuszcza nowe liście. Roślina jest wrażliwa na szkodniki owadzie i choroby o podłożu grzybiczym.
Rozmnażanie: najlepiej za pomocą nasion. Możliwe jest również rozmnażanie wegetatywne przez podział rozrośniętego kłącza, ale należy liczyć się wtedy z wytwarzaniem przez roślinę w początkowym okresie niewielkiej ilości liści pływających.
Wykorzystanie: roślina wodna o dekoracyjnych liściach i kwiatach. Ze względu na duże rozmiary nadaje się tylko do okazalszych oczek wodnych, szczególnie tych utrzymywanych w naturalistycznym stylu. Ocieniając dno stawu i oczyszczając wodę z substancji azotowych, pomaga chronić oczko przed plagą glonów. Uwaga! Jest gatunkiem bardzo ekspansywnym i w krótkim czasie może całkowicie zarosnąć oczko wodne. Gatunek ten – zwany w Polsce potocznie „nenufarem” – zawiera trujące glikozydy wykorzystywane niekiedy w ziołolecznictwie jako środki uspokajające. (js)
